Кенфер
Од денес, македонските домаќинства влегуваат во нова фаза на енергетско регулирање. Законот кој предвидува нов модел на распределба, субвенции и цени за електрична енергија веќе предизвикува дебати.
Поддржувачите велат дека ќе овозможи фер пазар, додека критичарите предупредуваат на поскапување. Клучно прашање останува: кој навистина ќе плати најмногу?
Овој нов Закон за енергетика е дел од поширока агенда за енергетска транзиција, при што владата инсистира на транспарентност и стабилност на пазарот. Според Министерството за економија, законот има цел да обезбеди сигурност во снабдување, зголемена конкуренција и заштита на крајните потрошувачи. Сепак, новите тарифни модели можат да резултираат со повисоки трошоци за оние со повисока потрошувачка, вклучувајќи и мали бизниси и семејства со повеќе членови.
Една од клучните новини е воведувањето на прогресивен тарифен систем. Во пракса, тоа значи дека што повеќе трошите – тоа поскапа ќе биде струјата. Поддржувачите велат дека оваа политика ќе ги стимулира домаќинствата да ја намалат потрошувачката и ќе овозможи повеќе средства да се пренасочат во зелени инвестиции. Од друга страна, критичарите предупредуваат дека енергијата е основна потреба и дека прогресивниот модел ќе ги казни најсиромашните, особено ако живеат во неефикасни домови или во рурални средини каде алтернативите се ограничени.
Непрофитни организации и експерти веќе бараат воведување на таканаречен ‘енергетски ваучер’ за семејствата под прагот на сиромаштија. Дополнително, останува нејасно како ќе се спроведуваат контролите, како ќе се следи потрошувачката и какви ќе бидат казните за евентуални прекршувања. Во моментов, одговорноста е поделена помеѓу ЕВН, Регулаторната комисија за енергетика (РКЕ) и инспекциските служби. Досегашната пракса покажала дека координацијата е слабост на македонскиот систем, што отвора сомнежи во ефективноста на имплементацијата.
На политичко ниво, законот дојде со сериозен отпор во парламентот. Опозицијата го нарече „фискален напад на народот“, додека владејачката коалиција го претставува како европски чекор кон одржлива иднина. Забележително е што законот доби поддршка и од меѓународните партнери – вклучувајќи препораки од ЕУ и Светската банка, кои инсистираат на енергетска ефикасност и редуцирање на емисии.
Граѓаните, сепак, се чувствуваат изгубени во сите овие технички детали. Недостигот на јасна комуникација од страна на институциите создаде клима на сомнеж и фрустрација. Социјалните мрежи веќе се полни со лични сведоштва, загриженост и незадоволство од новите фактури кои стигнуваат. Можеби најголемиот предизвик за законот не е ниту економски, ниту еколошки – туку социјален. Како да се обезбеди фер транзиција кога довербата во системот е кревка?
Следните неколку месеци ќе бидат клучни за тестирање на законот во реални услови. Владата ќе мора да одговори на барањата на граѓаните и да ја покаже подготвеноста да коригира ако резултатите бидат неочекувани или штетни. Енергетската реформа е неопходна, но не смее да биде на грбот на најранливите.
